اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری (حوادث غیر مترقبه)

شرایط اضطراری (emergency): حالتی است که در آن اقدامات عادی و فعال قطع و اقدامات فوق العاده و فوری به منظور مقابله با یک بلا انجام می شود.  

 

هر ساله بلایای طبیعی در سراسر جهان مرگ و میرها ، آسیب های جسمی و بیماریهای زیادی را به بار می آورد . در سالهای اخیر بلایا و آثار آنها در تمام جهان سیر صعودی داشته است .

بلایا اثرات خود را از طرق مختلفی بر روی سلامت انسان می گذارند. برخی از این اثرات شامل: جراحات و صدمات، مواجهه با عوامل محیطی پس از رویداد واقعه (environmental exposure)، سوء تغذیه پس از رویداد واقعه ، پیامد های سلامت روانی، طغیان بیماریهای واگیر دار و مرگ و میر است .

بلایای طبیعی اغلب میزان قابل ملاحظه ای از اموال و دارایی ها از جمله سکونتگاهها و مزارع را از بین می برند، از دیدگاه بهداشتی نداشتن سرپناه بیش از همه نگرانی بزرگ و عمده تلقی می شود . در طولانی مدت مسئله غذای جمعیت بلا زده نیز اضافه می شود . اما خطر افزایش بروز بیماریهای عفونی در تمام انواع بلایای بزرگ یک مسئله بالقوه است و در واقع افزایش بروز بیماریهای عفونی در نتیجه ازدحام جمعیت و نابودی سیستم بهسازی است .

با توجه به مطالب فوق ، بعد از وقوع بلا در سیستم خدمات بهداشتی همکاری تنگاتنگی بین واحهای مبارزه با بیماریها و بهداشت محیط باید برای جلوگیری از اپیدمی و یا قطع سریعتر آن وجود داشته باشد. اغلب وقتی از بلایای طبیعی صحبت می شود ، بروز همه گیریها و بیماریهای قابل انتقال از آثار شایع و تقریباً اجتناب ناپذیر آنها در نظر گرفته   می شود. به نظر بسیاری از کارشناسان بلایا، بلافاصله بعد از وقوع بلا ، خطر طغیان بیماری وجود ندارد ولی در فاصله یک تا دو هفته بعد، این خطر پدید می آید.

عوامل مساعد کننده بروز بیماریهای واگیر پس از وقوع بلایای طبیعی :

1-     زمینه های قبلی بیماری

2-   تغییرات اکولوژیک و زیست محیطی ناشی از وقوع بلایای طبیعی (منجر به افزایش بیماریهای منتقله از راه آب و حشرات می شود مانند: مالاریا، شیگلا،هاری ، وبا ، تیفوئید ،پدیکلوزیس و .... )

3-     تغییر در تراکم جمعیت (منجر به افزایش تماس شخص به شخص می شود)

4-   جابجایی جمعیت و آلودگی افراد (مشکلاتی مانند تسهیل انتقال شخص به شخص، بهسازی ،تأمین آب ، واکسیناسیون و ..... ایجاد می کند)

5-     آشفتگی خدمات رفاهی و عمومی ( آب ، برق، تلفن)

6-     اختلال در خدمات بهداشتی اولیه .

اقدامات مراقبتی پیشگیری و کنترل بیماریهای قابل انتقال قبل، هنگام و پس از وقوع بلایای طبیعی :

اقدامات قبل:

1-     برقراری نظام مراقبت ،آموزش جامعه ، آموزش پرسنل بهداشتی درمانی ، بخشهای دولتی و خصوصی و امدادگران

2-     تهیه فهرست واکسنها ، داروها، لوازم ، مواد و تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز برای نظام مراقبت بیماریها

3-     تعیین آزمایشگاه مرجع

4-     بررسی نحوه توزیع بیماریها و همه گیری ها به تفکیک محلهای مختلف

5-     تنظیم یک نظام دقیق ، سریع و مستقل برای فعالیت درون واحد مراقبت از بیماریهای واگیر در سطوح مختلف در هنگام بروز

6-     بلایای طبیعی و تمرین عملی و باز بینی مکرر و به روز کردن مداوم آن

اقدامات حین وقوع:

هشدار باش به نظام مراقبت و نظارت

اقدامات پس از وقوع:

الف- انجام ارزیابی سریع بهداشتی درمانی                               

 ب- انجام اقدامات بهداشتی : بهسازی اورژانس محیط شامل 1- دفع مناسب فضولات ،ادرار و مدفوع ، اجساد و لاشه حیوانات 2- تأمین آب آشامیدنی سالم و بهداشتی 3- کنترل ناقلین 4- ارتقای سطح بهداشت فردی (شستشوی دستها ، استفاده از وسایل شخصی و مطمئن) 5- حفظ بهداشت مواد غذایی و مکانهای تهیه و توزیع آن

ج- انجام اقدامات پزشکی و درمانی: 1- اعمال مراقبت و اجرای دقیق نظام نظارتی برای بیماری های واگیر و کنترل همه گیریها 2- ایمن سازی 3- ارائه خدمات آزمایشگاهی

د- بسیج منابع انسانی و غیر انسانی ، مواد ، داروها ، واکسنها ، لوازم،تجهیزات،امکانات و بودجه لازم

اصول پیشگیری و کنترل بیماریهای مسری:

1-رعایت کلی همه معیارهای منطقی بهداشت عمومی

2-به گزارشات تصدیق نشده ای که از بیماریها دریافت میشود،توجه نموده و در مورد آنها تحقیق کرد تا از توقف برنامه های عادی جلوگیری شود.

3- سازماندهی و یا استفاده از سیستم مطمئن و قابل اعتماد گزارش دهی بیماریها برای تشخیص سریع بیماران و شیوع بیماریها ، آغاز برنامه های کنترل کننده ، ارزیابی برنامه های بهداشت عمومی و بهسازی محیط .

نکات مهم

1-     مراقبت مهمترین عامل در کنترل بیماریهای واگیر بعد از وقوع بلایا است(survillence)

2-   بیماریهایی که پس از وقوع سیل شایع می شوند: غرق شدگی، ضربه ، عفونتهای حاد تنفسی فوقانی و بیماریهای منتقله توسط ناقلین و بیماریهای منتقله توسط آب مانند : تیفوئید ، وبا، هپاتیت عفونی، شیگلوزیس سالمونلوزیس، اشرشیاکلای ، آمیبیازیس، ژیاردیازیس، کریپتوسپوریدیوز، تیفوس شپشی ( اپیدمیک)، طاعون، تب راجعه ، مالاریا.

3-     بیماریهایی که در هنگام خشکسالی (قحطی) بوجود می آیند: مالاریا، تراخم و گال

4-     بیماریهایی که پس از زلزله بوجود می آیند: بیماریهای قلبی آترواسکلروتیک، استرسهای روانی، ضربه، خفگی، سوختگی