کمبود آنزیمG6PD

کمبود G6PD

آنزیمG6PD آنزیم ضروری برای احیاء شدن ماده ای بنام گلوتاتیون است. این ماده در شکل احیاء گلبول سرخ را در برابر اکسیده شدن توسط مواد اکسیدان محافظت می کند

در کمبود G6PD، دو سندرم کلینیکی ایجاد می شود

۱- حملۀ کم خونی همولیتیک که بوسیلۀ عوامل عفونی یا داروها القاء می شود.

۲- آنمی همولیتیک(خودبخود یا غیر القائی)مزمن.

کمبود  G6PDارثی و الگوی آن وابسته به  Xاست. کمبود این آنزیم بیش از 200 میلیون نفر دردنیا را تحت تاثیر قرار داده است.

این کمبود شخص را در برابر مالاریای کشندهFalisparumمحافظت می نماید . بنابراین الگوی انتشار آن با مناطق اندمیک مالاریا تطابق دارد. تاکنون حداقل 90جهش برای ژن مسئول ساخت G6PD پیدا شده است. جهش های مختلف در آنزیم G6PDمی توانند اشکال بالینی متفاوتی (از بسیار خفیف تا شدید)ایجاد نمایند.

آنزیمی که در بیشتر جمعیت ها وجود دارد⁺Bنامیده می شود . نوع ⁺B در منطقه خاورمیانه شامل ایران، شایع است. نوع دیگری از آنزیم (طبیعی) ⁺ Aاست که در جمعیت آفریقایی- امریکایی وجود دارد. با توجه به وابستگی ژن به کروموزوم X  ،بیماری بیشتر در مردان دیده می شود . فعالیت G6PDدر زنان یا مردان هموزیگوت کمتر از 5% است.

فعالیت آنزیم در زنان هترو زیگوت بینابینی است. اغلب زنان در این شرایط لیز بالینی بعد از مواجهه با مواد اکسیدان ندارند.

علائم بالینی:

بعد از 24 تا 48 ساعت از مواجهه با مواد اکسیدان ایجاد می شود. داروهایی که دارای این خاصیت هستند شامل آسپرین با دوز بالا ، سولفونامیدها، داروهای ضد مالاریا نظیر Primaquineمی باشند. در برخی بیماران خوردن باقلا ایجاد حمله لیز گلبولی می کند . به این حمله فاویسم می گویند . درجۀ لیز به شدت ک مبود آنزیم و میزان ماده اکسیدان بستگی دارد . در موارد شدید هموگلوبینوری (هموگلوبین در ادرار ) و زردی ایجاد می شود و غلظت هموگلوبین در خون کاهش می یابد . این شرایط گاهی تهدید کنندۀ حیات نیز هست . عفونت ها هم می توانند همولیز ایجاد نمایند، حتی اگر دارویی تجویز نشده باشد.

این کمبود یکی از دلایل افزایش بیلی روبین نوزادی و کرنیکتروس ناشی از آن است . وقتی یک زن حامله باقلا صرف نماید این ماده می تواند به جنین وی انتقال یابد . چنانچه این جنین کمبود آنزیمG6PD داشته باشد، آنمی همولیتیک و زردی در بدو تولد اشکار می شود.

علائم آزمایشگاهی:

شروع همولیز حمله ای می تواند با افت هموگلوبین و هماتوکریت همراه باشد . اگر همولیز شدید

باشد، هاپتوگلوبین احیاء می شود و هموگلوبین آزاد در پلاسما می تواند در ادرار رها شود .

رتیکولوسیتوزیز بین 5 تا 15 % دیده می شود.

تشخیص:

فعالیت آنزیم براساس روشهای مستقیم یا غیر مستقیمی است که کمبود G6PDرا نشان می دهد. در سفید پوستان و آسیایی ها کمتر از سیاه پوستان امریکایی است. وجود فعالیت آنزیمی به اندازۀ حداقل نرمال با حضور رتیکولوسیت های فراوان می تواند این تشخیص را مطرح سازد.

اپیدمیولوژی:

کمبودG6PD  یکی از عوامل بستری در بیمارستان است . تزریق خون در زمان حملۀ لیز اکثراً ضروری است . بدلیل آنکه نظام ثبت بیماریها(متاسفانه) در کشور وجود ندارد معلوم نیست بار این رخداد چه میزان است . در یک مطالعه که در شیراز صورت گرفته(و در یک مجموعه توسط معاونت درمان و دارو و ادارۀ امور آزمایشگاهها منتشر شده است) بروز کمبود آنزیم در مردان و زنان را به ترتیب حدود 10 % و 4% اعلام داشته است . در این مطالعه به میزان بستری بیمارستانی، شدت لیز در زمان بستری و میزان تزریق خون در بیماران اشاره ای نشده است . در یک جمع بندی با توجه به شایع بودن مالاریا در ایران در گذشته و اندمیک بودن آن در برخی مناطق کشور در حال حاضر و نظر به الگوی پراکندگی جهانی بیماری و شیوع آن در آسیا و خاورمیانه و با توجه به مطالعۀ مورد اشاره و نظر متخصصین، وضعیت بیماری لازم است در مناطق انتخابی مورد بررسی قرار گیرد.

آیا غربالگری کمبود G6PD  (در زمان نوزادی) امکان پذیر است؟

بدلیل در دسترس بودن آزمایش (نسبتاً) ارزان و مناسب، غربالگری امکان پذیر است و می تواند با استفاده از قطره ای از خون(خشک شده بر روی کاغذ گاتری و همراه با سایر آزمایشات زمان نوزادی)همزمان با آزمایش تیروئید به انجام رسد. اداره افراد دچار کمبود آنزیم G6PD  دشوار نیست و با انجام آموزش والدین امکان مواجهه با مواد اکسیدان می تواند بشدت کاهش یابد . در جریان اجرای برنامه غربالگری برقراری نظام ثبت بیماران، بستری، تزریق خون و چگونگی تاثیر آموزش ها در کاهش موارد حمله لیز ، خواهد توانست تصمیم سازی در مورد نحوه برخورد با این عامل خطر را به نحوی کاملاً مبتنی بر شواهد و اطلاعات، ممکن سازد.